شرح حدیث امام علی (ع) خطاب به جابر بن عبدالله انصاری

متن حدیث:
يا جابرُ!
مَنْ كَثُرَتْ نِعَمُ اللهِ عَلَيْهِ كَثُرَتْ حَوائِجُ الناسِ إليه،
فَمَنْ قامَ للهِ فيها بما يجبُ فيها عَرَّضَها للدَّوامِ والبقاءِ،
وَمَنْ لَمْ يقُمْ فيها بما يجبُ عَرَّضَها للزَّوالِ والفناءِ.

ترجمه روان و دقیق:
ای جابر!
هر کس نعمت‌های خدا بر او زیاد شود، نیاز مردم به او هم زیاد می‌شود.
پس هر کس در این نعمت‌ها آن‌چه وظیفه‌ی شرعی و الهی است (یعنی حقوق مردم، زکات، انفاق، کمک به نیازمندان و...) را به‌طور کامل برای خدا انجام دهد، آن نعمت‌ها را در معرض بقا و دوام قرار داده است.
و هر کس در این نعمت‌ها حق خدا و خلق را ادا نکند، آن نعمت‌ها را در معرض زوال و نابودی قرار داده است.

توضیح کوتاه و عمیق

این کلام امام علی (ع) یکی از زیباترین بیان‌های «قانون بقای نعمت» در اسلام است:

• نعمت زیاد ≠ فقط مال و ثروت
  نعمت می‌تواند پول، مقام، علم، سلامت، فرزند، شهرت، نفوذ، هوش، زیبایی و هر چیزی باشد که خدا به انسان داده است.
• هر نعمتی یک «حقّ» و «تکلیف» همراه خودش دارد.
  وقتی نعمت زیاد می‌شود، مردم هم به صاحب نعمت محتاج‌تر می‌شوند (مثلاً کارمند به رئیس، فقیر به ثروتمند، جاهل به عالم، بیمار به طبیب و...).
• دو راه بیشتر نداری:
  ۱. حق نعمت را ادا کن → نعمت می‌ماند و حتی زیادتر می‌شود.
  ۲. حق نعمت را ادا نکن → نعمت می‌رود و گاهی با خفت و ذلت.

مثال‌های روزمره از این حدیث

• ثروتمندی که زکات نمی‌دهد، بخل می‌کند → مالش یا نابود می‌شود یا فرزندانش تباه می‌کنند.
• عالمی که علم خود را در راه خدا صرف نمی‌کند، مشاوره نمی‌دهد، درس نمی‌دهد → یا علم از یادش می‌رود یا منزوی و فراموش می‌شود.
• مسئول و مدیر شرکتی که به کارمندانش ظلم می‌کند → شرکت یا ورشکست می‌شود یا از درون فرو می‌پاشد.
• جوانی که از سلامت و نیرویش در راه گناه استفاده می‌کند → زود پیر و مریض می‌شود.

مصداق عملی این پیام در کلام دیگر حضرت علی علیه السلام چنین بیان شده است
مَنِ استَشارَ أخاهُ فَلَم يَنصَحْهُ مَحْضَ الرَّأيِ سَلَبَهُ اللّهُ رَأيَهُ.
هركه با برادر خود مشورت كند و او خالصانه راهنماييش نكند، خداوند انديشه او را از وى بگيرد.

کسی که می تواند به دیگران مشورت بدهد و از این نعمت برخوردار است اگر فرد نیازمند کمک را راهنمایی نکند این نعمت از او سلب خواهد شد.

پیام کلیدی در یک جمله

«نعمت، امانت خداست در دست تو؛ اگر امانت‌داری کنی می‌ماند، اگر خیانت کنی می‌رود.»

خداوند به ما توفیق دهد که نعمت‌هایش را در راه خودش مصرف کنیم تا هم در دنیا بماند و هم در آخرت مایه‌ی سعادتمان شود. الهی آمین.