احادیث انتخاب دوست و همنشین خوب

هيچ كس نيست كه از مصاحبت و معاشرت و همدمی، اثر نپذيرد، چه اثر نيك و شايسته، چه اثر منفی و ناپسند. انسان همانطور كه تأثيرگذار است، تأثيرپذير نيز میباشد، در همه سطوح و در همه زمينه‌ها. حتی گرايشهای سياسی افراد، گاهی تحت تأثير كسانی است كه با آنان بيشترين تماس، رفت و آمد و معاشرت دارند و خيلی ها خط سياسی خودشان را از دوستان و همنشينان مى‌گيرند. با اين حساب، بايد در دوستان و معاشران به بهْ گزينى پرداخت و با نيكان و اخيار همنشينى كرد. اين مصاحبتها، خواسته و ناخواسته، در فكر و اخلاق و عمل انسان تأثير مى‌گذارد. باد و نسيم، اگر از مزبله‌ها، مردابها، لجنزارها و مردارهای عفن بگذرد، بوى گند و تعفن با خود مى‌آورد و اگر بر بوستان و گلزار عبور كند، عطرِ دل‌انگيز با خود مى‌آورد. مهم آن است كه باد، همنشين چه منطقه‌اى باشد و نسيم، از كدام كوى و ديار بگذرد! شعر سعدى درباره همنشينى گِل با گُل اشاره به همين حقيقت است. كمال همنشين در من اثر كرد وگرنه من همان خاكم كه هستم دقت در دوستان خود و دوستان و معاشران فرزندانمان، تضمين كننده سلامت اخلاق و روان و انديشه آنان است و بى‌دقتى، پشيمانى به بار مى‌آورد. اطمينان به اين كه ما يا فرزندانمان ضربه ناپذيريم، نوعى غرور و غفلت جاهلانه است.

63179

شرح حدیث: خَيْرُ الاِخْتِيَارِ صُحْبَةُ الأَخْيَارِ

(بهترین انتخاب، هم‌نشینی با نیکان است)

این کلام کوتاه امام علی علیه‌السلام یکی از گوهرهای ناب حکمت علوی است که در کتاب «غرر الحکم و درر الکلم» (حدیث ۵۳۸۲) و منابع دیگر آمده است.

معنای ظاهری و باطنی

• «الاختيار» یعنی چیزی که انسان خودش اختیار و قدرت انتخابش را دارد.
• از میان همه انتخاب‌های زندگی (مال، مقام، همسر، شغل، خانه و...) امام می‌فرماید بهترین و سودمندترین انتخابی که انسان می‌تواند بکند، انتخاب دوست و هم‌نشین است.
• «الأخیار» جمع «خَیِّر» به معنای انسان‌های پاک‌سیرت، باتقوا، عالم، بااخلاق و خیرخواه است، نه صرفاً کسانی که ظاهر خوبی دارند.

چرا هم‌نشین مهم‌ترین انتخاب است؟

چون انسان موجودی تأثیرپذیر و رنگ‌پذیر است. قرآن کریم می‌فرماید:
«وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَىٰ يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا ۚ يَا وَيْلَتَىٰ لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا»
(فرقان/۲۸-۲۹)
«روز قیامت ظالم دست‌های خود را می‌گزد و می‌گوید: ای کاش با رسول خدا راهی را انتخاب کرده بودم، ای وای بر من، کاش فلانی را دوست نمی‌گرفتم!»

این آیه نشان می‌دهد که در قیامت، پشیمان‌ترین افراد کسانی هستند که دوست بد انتخاب کرده‌اند.

تأثیر دوست در سه مرحله زندگی

1. دنیا: اخلاق، رفتار، گفتار، حتی نوع لباس و غذا خوردن ما شبیه دوستانمان می‌شود.
2. برزخ و قیامت: دوست بد در دنیا انسان را به گناه می‌کشاند و در قیامت هم شاهد علیه اوست.
3. آخرت: بهشت و جهنم هم تا حد زیادی با دوستان است؛ بهشتیان با دوستان بهشتی‌شان و جهنمیان با یاران جهنمی‌شان محشور می‌شوند.

پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند:
«الرَّجُلُ عَلَى دِينِ خَلِيلِهِ وَقَرِنِهِ»
«هر کس بر دین و آیین دوست و هم‌نشینش است.» (نهج‌الفصاحه، ح ۱۵۱۸)

نشانه‌های «أخیار» که شایسته هم‌نشینی‌اند

امام صادق علیه‌السلام فرمودند: چهار چیز نشانه مؤمن واقعی است:

• وقتی سخن می‌گوید، راست می‌گوید
• وقتی قول می‌دهد، وفا می‌کند
• وقتی چیزی به او سپرده شود، خیانت نمی‌کند
• وقتی با مردم معاشرت می‌کند، اخلاقش نیکوست
  (اصول کافی، ج ۲، ص ۶۶)

عاقبت هم‌نشینی با بدان

امام علی علیه‌السلام در جای دیگری می‌فرماید:
«مُجَالَسَةُ الأَشْرَارِ تُورِثُ سُوءَ الظَّنِّ بِالأَخْيَارِ»
«همنشینی با اشرار، باعث بدگمانی به نیکان می‌شود.»
یعنی کم‌کم انسان آن‌قدر آلوده می‌شود که حتی خوبیِ خوبان را هم نمی‌بیند.

نتیجه و درس عملی

این حدیث یک هشدار و بشارت همزمان است:

• هشدار: مواظب باش با چه کسی می‌نشینی، حرف می‌زنی، سفر می‌روی، چت می‌کنی و وقت می‌گذرانی.
• بشارت: اگر امروز تصمیم بگیری فقط با نیکان بنشینی، بهترین سرمایه را برای دنیا و آخرتت انتخاب کرده‌ای.

دعای امام سجاد علیه‌السلام در صحیفه سجادیه (دعای مکارم الاخلاق):
«وَاجْعَلْ لِيَ الْيَسَارَ فِي الْأَخْيَارِ وَالْأَبْرَارِ مِنْ عِبَادِكَ»
«خدایا مرا در زمره نیکان و ابرار بندگانت قرار ده.»

خداوند به حق محمد و آل محمد صلی‌الله‌علیهم، ما را از هم‌نشینان نیکان و از دوستان اهل‌بیت علیهم‌السلام قرار دهد 🤲

اللهم عجل لولیک الفرج

شرح حدیث حضرت عیسی (علیه‌السلام)

در این کلام حکیمانه می‌فرماید:

من بیماران لاعلاج را شفا دادم، کور مادرزاد را بینا کردم، فرد مبتلا به برص (پیسی) را پاکیزه ساختم، و حتی مردگان را به اذن خداوند زنده کردم... اما وقتی با «احمق» روبه‌رو شدم، عاجز ماندم و هیچ راهی برای اصلاح او نیافتم.

سؤال شد: ای روح خدا! این احمق کیست که حتی تو با آن همه قدرت الهی نتوانستی او را درمان کنی؟

حضرت فرمود:
احمق واقعی، کسی است که «معجب برأیه و نفسه»؛ یعنی اسیر خودشیفتگی و خودپسندی است. او همه فضیلت‌ها را از آنِ خود می‌بیند و هیچ نقصی در خودش نمی‌پذیرد. تمام حق را برای خودش می‌خواهد و هیچ حقی برای دیگران قائل نیست. او نه تنها عذرخواهی نمی‌کند، بلکه حتی فکر نمی‌کند که ممکن است اشتباه کرده باشد. چنین انسانی در برابر حقیقت کر و کور است و هیچ نصیحتی در او اثر نمی‌کند؛ زیرا قلبش از نور معرفت خالی و پر از تاریکی خودبینی شده است.

نکته‌های کلیدی این حدیث:

1. مقایسه معجزات جسمانی با بیماری روحی
   شفا دادن جسم (حتی زنده کردن مرده) در مقایسه با درمان خودبینی و غرور، بسیار آسان‌تر است. چون بیماری‌های جسمانی با اذن الهی قابل علاج‌اند، اما خودشیفتگی، انسان را از پذیرش هر نوع درمان الهی و انسانی باز می‌دارد.
2. احمق در نگاه اولیاء خدا
   در فرهنگ قرآن و عترت، احمق‌ترین انسان‌ها، عالِمِ خودپسند و جاهلِ متکبر است؛ نه کسی که سواد کمی دارد. احمقی که حضرت عیسی از درمانش عاجز ماند، همان کسی است که «خود» را محور عالم می‌داند و خدا و خلق خدا را در حاشیه قرار می‌دهد.
3. نشانه‌های عملی «احمقِ غیرقابل درمان»
   • هر خوبی را از خودش می‌داند و هر بدی را از دیگران.
   • هیچ‌گاه عذرخواهی نمی‌کند و همیشه توجیه دارد.
   • نصیحت را نمی‌پذیرد، چون خودش را کامل‌ترین می‌بیند.
   • حق را فقط برای خودش می‌خواهد و دیگران را هیچ‌انگاشته می‌شمارد.
4. چرا هیچ راهی برای مداوای او نیست؟
   چون اولین قدم درمان هر بیماری، «پذیرش بیماری» است. اما این احمق، بیماری خودش را نمی‌بیند و خود را پزشک همه می‌پندارد! تا وقتی انسان خودش را بیمار نداند، هیچ دارویی در او اثر نخواهد کرد.

پیام پایانی حدیث برای ما:

این کلام حضرت عیسی (علیه‌السلام) هشداری است جانکاه به همه ماست که هر روز خودمان را در آینه این حدیث ببینیم و از خود بپرسیم:
آیا من هم گاهی «همه حق را به خودم می‌دهم و هیچ حقی بر گردن خودم نمی‌گذارم»؟
آیا من هم از تعریف دیگران لذت می‌برم و از شنیدن نقص‌هایم ناراحت می‌شوم؟
اگر پاسخ مثبت است، بدان که خطر «احمقیِ غیرقابل درمان» ما را تهدید می‌کند.

خداوندا! به حق محمد و آل محمد، ما را از بیماری خودبینی و غرور شفا بده و قلبمان را به نور تواضع و معرفت روشن کن. الهی آمین.

شرح حدیث: «مَن نُجالِسُ إذا؟»

این حدیث زیبا از عیسی بن مریم علیه‌السلام است که حواریون از او می‌پرسند: «یا روحَ الله! پس با چه کسی هم‌نشین شویم؟»

پیامبر خدا در پاسخ، سه ویژگی طلایی برای دوست و هم‌نشین حقیقی بیان می‌کند:

«مَن یُذَکِّرُکُمُ اللّهَ رُؤیَتُهُ، و یَزیدُ فی عِلْمِکُم منطِقُهُ، و یُرَغِّبُکُم فی الآخِرَةِ عَمَلُهُ»

ترجمه روان:
«کسی که دیدنش شما را به یاد خدا بیندازد، سخنش به علمتان بیفزاید، و عملش شما را به آخرت مشتاق کند.»

توضیح سه معیار به زبان ساده:

1. یُذَکِّرُکُمُ اللّهَ رُؤیَتُهُ
   همین که او را می‌بینی، دلت هوای خدا می‌کند. چهره‌اش، آرامشش، لباسش، رفتارش، حتی سکوتش یاد خدا می‌اندازد. انگار با دیدنش غفلت از دلت می‌پرد. این شخص خودش یک «آیه ای سیّار» است؛ مثل اینکه با دیدنش به یاد خدا می افتی.
2. یَزیدُ فی عِلْمِکُم منطِقُهُ
   وقتی حرف می‌زند، چیزی یاد می‌گیری. حرفش یا قرآن است، یا حدیث، یا نکته‌ای از زندگی که ریشه در حکمت الهی دارد. بیهوده‌گویی نمی‌کند، غیبت نمی‌کند، شوخی‌های بی‌جا نمی‌کند. هر جمله‌اش یک پله تو را به خدا نزدیک‌تر می‌کند.
3. یُرَغِّبُکُم فی الآخِرَةِ عَمَلُهُ
   عملش آتش به دلت می‌زند برای آخرت. می‌بینی چگونه نمازش را اول وقت می‌خواند، چگونه صدقه می‌دهد بدون اینکه منت بگذارد، چگونه از گناه دوری می‌کند حتی وقتی کسی نمی‌بیند. این عمل او تو را نزد خودت شرمنده می‌کند و تو هم مثل او مشتاق بهشت می شوی.

نتیجه‌گیری:

این حدیث در حقیقت یک «فیلتر طلایی» برای انتخاب دوست و رفیق است. عیسی علیه‌السلام به ما می‌گوید:
اگر کسی این سه ویژگی را نداشت، حتی اگر خیلی بامعرفت، پولدار، خوش‌صحبت یا فامیل نزدیکت باشد، هم‌نشینی مداوم با او ضرر دارد. و اگر کسی این سه ویژگی را داشت، حتی اگر غریبه باشد، فقیر باشد، کم‌حرف باشد، نزدیک شدن به او غنیمت است.

از حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل شده است که فرمودند:

خَيْرُ اِخْوانِكَ، مَنْ سارَعَ اِلىَ الْخَيْرِ وَ جَذَبَكَ اِلَيْهِ، وَ اَمَرَكَ بِالْبِرِّ وَ اَعانَكَ عَلَيْهِ.

برترين دوست و برادر تو كسى است كه در كار خير سبقت گيرد و تو را هم بسوى خير بكشاند، و تو را به نيكى فراخواند و يارى كند.

خَيْرُ مَنْ صَحِبْتَ مَنْ وَلَّهَكَ بِالاُْخْرى، وَ زَهَّدَكَ فِى الدُّنْيا، وَ اَعانَكَ عَلى طاعَةِ الْمَوْلى.

 بهترين دوست تو كسى است كه تو را شيفته آخرت كند، و نسبت به دنيا بى رغبت كند و تو را در فرمانبردارى از خدا كمك كند.

در مقابل حضرت امیر اجتناب از دوستی با برخی افراد هم سفارش فرموده اند

عَنْ اَبى عَبْدِاللّه ِ عليه السلام قالَ: كانَ أَميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام إذا صَعِدَ الْمِنْبَرَ قالَ : يَنْبَغى لِلْمُسْلِمِ اَنْ يَتَجَنَّبَ مُواخاةَ ثَلاثَةٍ: اَلْماجِنِ الْفاجِرِ، وَ الاَْحْمَقِ، وَالْكَّذابِ.

امام صادق عليه السلام فرمود: هر زمان امير مؤمنان عليه السلام به منبر مى رفت، مى فرمود: شايسته است مسلمان از رفاقت با سه نفر دورى كند: پرروى بى باك تبهكار، احمق و دروغگو.

خداوندا! به حق روح‌الله، ما را با کسانی محشور کن که دیدنشان، گفتارشان و کردارشان ما را به تو نزدیک‌تر کند. الهی آمین.

 این حدیث عمیق از عیسی (علیه‌السلام) تأکید می‌کند که اساس کسب حکمت، قلبی پاک است. او تأکید می‌کند که حکمت در قلب‌هایی عاری از امیال بیش از حد، حرص و طمع و مادی‌گرایی جای دارد. عیسی تعلیم می‌دهد که قلب باید از آلودگی‌های دنیوی پاک بماند تا به ظرفی برای حکمت و فهم واقعی تبدیل شود.

 ۱. نقش قلب در کسب حکمت

 در این گفته، قلب به‌عنوان مرکز ادراک معنوی و محل دریافت حکمت الهی به تصویر کشیده شده است. برای تحقق پتانسیل خود، قلب باید پاک و عاری از امیال بیش از حد، حرص و طمع و زیاده‌روی مادی باقی بماند.

 ۲. خطرات امیال

 عیسی (علیه‌السلام) هشدار می‌دهد که امیال مهار نشده قدرت "پاره‌کردن" قلب را دارند و منجر به آشفتگی و سردرگمی معنوی می‌شوند. اولویت‌دادن به لذت‌های دنیوی بر اصول والاتر، قلب ما را تکه‌تکه می‌کند و مانع از پذیرش حکمت و حقیقت توسط آنها می‌شود.

 ۳. فساد حرص و طمع

 حرص و طمع به‌عنوان لکه‌ای بر قلب توصیف می‌شود که توانایی آن را برای تشخیص درست از نادرست مختل می‌کند و به ظرفیت آن برای شفافیت اخلاقی و معنوی آسیب می‌رساند. قلبی که غرق در حرص و طمع است، نمی‌تواند بر جستجوی خرد تمرکز کند؛ زیرا در جستجوی سود مادی غرق شده است.

 ۴. اثر سخت‌کننده مادی‌گرایی

 درحالی‌که ثروت مادی و تجمل ذاتاً بد نیستند، اما وقتی به تنها تمرکز زندگی تبدیل می‌شوند، می‌توانند قلب را سخت کنند. قلبی که با افراط‌وتفریط سخت شده باشد، حساسیت خود را نسبت به امور معنوی از دست می‌دهد و در برابر قدرت دگرگون‌کننده خرد مقاوم می‌شود.

 ۵. پتانسیل یک قلب پاک

 یک قلب پاک، عاری از آرزوها، حرص و طمع و مادی‌گرایی، "ظرف" ایدئال برای خرد است. چنین قلبی نرم، پذیرا و آماده جذب هدایت الهی و حقایق والاتر است. تنها در این حالت پاکی و فروتنی است که خرد می‌تواند شکوفا شود.

 پیامدهای عملی:

 ۱. قلب خود را پاک کنید.

 با اجتناب از خواسته‌های بیش از حد، حرص و طمع و دلبستگی به لذت‌های مادی، روی پاک‌سازی قلب خود، کار کنید. در مورد نیات و اعمال خود تأمل کنید تا مطمئن شوید که آنها با اهداف معنوی شما همسو هستند.

 ۲. در خواسته‌های خود اعتدال را رعایت کنید و اجازه ندهید که آنها اعمال شما را کنترل کنند.

 انضباط نفس را تمرین کنید و یاد بگیرید که به‌جای دنبال‌کردن مداوم بیشتر، از آنچه دارید راضی باشید.

 ۳. با طمع مبارزه کنید.
طمع می‌تواند قضاوت را تیره‌وتار کند و منجر به فساد اخلاقی شود.  سخاوت و سپاسگزاری را تمرین کنید تا با طمع مقابله کنید و قلب خود را به روی حکمت باز کنید.

 ۴. از سخت‌شدن قلب خود اجتناب کنید.
افراط مادی می‌تواند شما را نسبت به حقایق معنوی بی‌حس کند. از نعمت‌های مادی به‌عنوان ابزاری برای انجام کارهای نیک و کمک به دیگران استفاده کنید، نه اینکه اجازه دهید بر زندگی شما تسلط یابند.

 ۵. از طریق پاکی دل به دنبال کسب حکمت باشید.
حکمت واقعی صرفاً فکری نیست؛ بلکه از قلبی پاک و خالص سرچشمه می‌گیرد. فروتنی، خودآگاهی و رابطه‌ای قوی باخدا را پرورش دهید تا قلب شما ظرفی از حکمت شود.

 نتیجه‌گیری:

 این گفته از عیسی (علیه‌السلام) اهمیت حفظ پاکی قلب را برای دریافت حکمت الهی برجسته می‌کند. آرزوها، حرص و طمع و دلبستگی به لذت‌های مادی می‌توانند قلب را فاسد و سخت کنند و مانع از دریافت حقایق معنوی شوند. با تمرین اعتدال، بی‌تفاوتی و سپاسگزاری، می‌توانیم قلب‌های خود را پاک کنیم و آنها را به روی قدرت دگرگون‌کنندهٔ خرد بگشاییم. 

 

شرح کلام منسوب به حضرت عیسی(ع):

«الْقُلُوبُ إِذَا لَمْ تَخْرِقْهَا الشَّهَوَاتُ أَوْ يُدَنِّسْهَا الطَّمَعُ أَوْ يُقْسِهَا النَّعِيمُ فَسَوْفَ تَكُونُ أَوْعِيَةَ الْحِكْمَةِ»

ترجمه روان و دقیق:

«دل‌ها اگر

• شهوت‌ها آن‌ها را پاره‌پاره نکنند،
• طمع آن‌ها را نیالاید و کثیف نکند،
• و نعمت و رفاه بیش از حد آن‌ها را سخت و بی‌رحم نسازد،

آن‌گاه ظرف‌های حکمت خواهند شد.»

شرح سه بیماری کشندهٔ قلب

حضرت عیسی(ع) در این جمله، سه عامل اصلی را که قلب را از «ظرفیت دریافت حکمت الهی» محروم می‌کنند، برمی‌شمارد:

1. الشَّهَوَاتُ (شهوت‌ها) → «تَخْرِقُهَا» (پاره‌پاره می‌کنند)
   شهوت (چه جنسی، چه قدرت، چه شهرت) مثل خنجر است؛ هر بار که انسان به آن تن می‌دهد، یک سوراخ در قلبش ایجاد می‌شود. قلب سوراخ‌سوراخ دیگر نمی‌تواند چیزی را در خود نگه دارد؛ نور حکمت از آن فرو می‌ریزد و بیرون می‌زند.
2. الطَّمَعُ (طمع و حرص) → «يُدَنِّسْهَا» (آلوده و نجس می‌کند)
   طمع مثل لجنی است که در ظرف می‌ریزد. ظرف هنوز سالم است، اما دیگر نمی‌شود در آن آب پاک و زلال ریخت. قلب طماع، پر از «بیشتر بخواه»، «هنوز کم است»، «دیگران دارند، من چرا نداشته باشم» است؛ دیگر جایی برای حکمت نمی‌ماند.
3. النَّعِيمُ (نعمت و رفاه زیاد) → «يُقْسِيهَا» (سخت و سنگ می‌کند)
   نعمت وقتی بیش از حد و بدون شکر و یاد خدا باشد، قلب را مثل سنگ می‌کند؛ دیگر نه ترس از خدا در آن اثر دارد، نه شفقت به خلق، نه اشک توبه. قلب سنگ شده، حکمت در آن نفوذ نمی‌کند؛ فقط می‌شکند یا می‌لغزد.

نتیجه: ظرف حکمت

قلب سالم و پاک، مثل ظرف شیشه‌ای زلال و بدون ترک و کثیفی است که می‌تواند نور حکمت الهی را در خود بگیرد، نگه دارد و منعکس کند.

پیامبران، اولیا و حکمای واقعی، همه دارای چنین قلبی بودند:

• قلب حضرت عیسی(ع) آن‌قدر پاک بود که ظرف حکمت های الهی بود.

مثال‌های امروزی

• جوانی که شب و روز در اینستاگرام و شهوت چشم و خیال است → قلبش هزار سوراخ دارد، دیگر هیچ نصیحتی در آن اثر نمی‌کند.
• کسی که صبح تا شب در فکر پول بیشتر و خانه بزرگ‌تر و ماشین بهتر است → قلبش غرق در لجن طمع است، دیگر وعظ و قرآن در آن فرو نمی‌رود.
• کسی که در ناز و نعمت بزرگ شده و هیچ‌گاه رنج فقر و سختی نکشیده → قلبش مثل سنگ شده، نه از مرگ می‌ترسد، نه از خدا خضوع می‌کند.

خلاصهٔ سخن حضرت عیسی(ع)

حکمت الهی، مهمان دل‌های پاک است، نه دل‌های پاره‌پاره، نه دل‌های آلوده، نه دل‌های سنگی.

اگر می‌خواهی خداوند در قلبت سخن بگوید و حکمتش را در تو بریزد، اول این سه مهمان ناخوانده را بیرون کن:

شهوت، طمع، و رفاه بی‌حساب.

آن‌گاه قلب تو خودش تبدیل به «ظرف حکمت» می‌شود؛ همان که خدا در قرآن گفت:

 يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَن يَشَاءُ ۚ وَمَن يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا ۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ ‎﴿٢٦٩﴾‏

حکمت را به هر کس بخواهد می دهد، و آنکه به او حکمت داده شود، بی تردید او را خیر فراوانی داده اند، و جز صاحبان خرد، کسی متذکّر نمی شود.

و تقوای دل‌ها، جز با پاک سازی آن از این سه آفت ممکن نیست.

خداوند دل ما را از از همه ی رذائل اخلاقی به ویژه شهوت، طمع، و رفاه بی‌حساب خالی کند. الهی آمین.

استاندارد دوگانه در قضاوت

این سخن عمیق به یک نقص رایج انسانی می‌پردازد: نحوه قضاوت نامتوازن، به‌ویژه در مورد دیگران در مقایسه با خودمان. این گفته، ریاکاری کسانی را که «بندگان گناهکار خدا» (عَبِیدَ اَلسَّوْءِ) نامیده شده‌اند و در اطاعت از او کوتاهی می‌کنند، آشکار می‌سازد.

۱. مخاطب: «بندگان گناهکار خدا»

عبارت «بندگان گناهکار خدا» (عُبَیدُ السَّوْءِ) به افرادی اشاره دارد که شاید ظاهراً خود را مؤمن یا پیرو تعالیم الهی بدانند، اما در شخصیت و رفتارشان نقص‌هایی دیده می‌شود. آن‌ها تنها نام بندگان خدا را دارند؛ اعمالشان اغلب از اراده خدا منحرف می‌شود و آن‌ها را به سمت گناه سوق می‌دهد.

۲. قضاوت نامتوازن: سرزنش دیگران بر اساس گمان:

عیسی (ع) یک نقص مهم را برجسته می‌کند: «شما مردم را بر اساس گمان صرف سرزنش می‌کنید» (تلومون الناس علی الظن).

• «تلومون الناس»   : این یعنی دیگران را سرزنش‌کردن، ملامت‌کردن یا سرکوفت‌زدن.
• «الظن»   : این به معنای «بر اساس گمان» یا «حدس و گمان» است.

این رفتار، تمایل به قضاوت سریع دیگران بر اساس شواهد ضعیف، حرف‌های دیگران، فرضیات یا صرفاً برداشت‌های سطحی، بدون مدرک قطعی را توصیف می‌کند. چنین قضاوت‌هایی اغلب سخت‌گیرانه، سریع و بی‌رحمانه هستند. افراد بر اساس آنچه درباره آن‌ها فکر یا گمان می‌شود، نه بر اساس حقایق تأیید شده، محکوم می‌شوند. این نشان‌دهنده فقدان همدلی و تمایل زیاد به یافتن عیب در دیگران است.

۳. ریاکاری: عدم سرزنش خود حتی باوجود یقین به خطاها:

در اینجا تضاد آشکاری ارائه می‌شود: «درحالی‌که خودتان را سرزنش نمی‌کنید، حتی زمانی که به خطاهای خودتان یقین دارید» (و لا تلومون انفسکم علی الیقین).

• «و لا تلومون انفسکم»   : یعنی «و خود را سرزنش نمی‌کنید».

این عمل جوهر ریاکاری است. همین افراد که در سرزنش دیگران بر اساس گمان صرف بسیار عجول هستند، در مورد خطاهای آشکار و انکارناپذیر خودشان، به طرز قابل‌توجهی سهل‌گیر یا کاملاً بی‌توجه‌اند. آن‌ها به کاستی‌های خود - گناهانشان، نقص‌های شخصیتی‌شان، و شکستشان در عمل به استانداردهای الهی - یقین دارند، اما خود را مسئول نمی‌دانند. اشتباهاتشان را نمی‌پذیرند، احساس پشیمانی نمی‌کنند، یا اقدام اصلاحی انجام نمی‌دهند.

۴. مسائل زیربنایی:

این سخن به چندین مسئله ریشه‌دار اشاره دارد:

خودفریبی:   مردم اغلب خود را فریب می‌دهند؛ خطاهای خود را کوچک یا قابل‌توجیه می‌دانند، درحالی‌که عیوب درک شده دیگران را بزرگ‌نمایی می‌کنند.

غرور و تکبر:   احساس برتری باعث می‌شود فرد باور کند که از سرزنش مبراست، درحالی‌که دیگران سزاوار انتقادند.

فقدان خودآگاهی:   ناتوانی در وارسی وجدان و اذعان به کاستی‌های خود.

ضعف معنوی:   ناتوانی در به‌کارگیری همان استانداردهای پاسخگویی برای خود که برای دیگران به کار می‌بریم، نشان‌دهنده عدم بلوغ معنوی و فقدان تعهد به اصلاح واقعی خود است.

۵. دعوت به پاسخگویی و عدالت:

این سخن عیسی (ع) افراد را ترغیب می‌کند که:

آینه را به درون بچرخانند:   قبل از قضاوت دیگران، خود را به طور انتقادی بررسی کنند.

استانداردها را به طور یکسان اعمال کنند:   خود را با همان استانداردها (یا حتی بالاتر) که از دیگران انتظار دارند، بسنجند.

خطاهای خود را بپذیرند:   به گناهان و کاستی‌های خودآگاه باشند و نسبت به آن‌ها ابراز پشیمانی کنند.

همدلی را تمرین کنند:   درک کنند که دیگران، مانند شما، مستعد خطا هستند و با آن‌ها با شفقت برخورد کنند، نه با قضاوت شتاب‌زده.

بنابراین، پرهیزگاری واقعی در خودآزمایی دقیق، پاسخگویی، و به‌کاربستن استانداردهای اخلاقی سازگار با خود، قبل از تعمیم آن به دیگران، نهفته است. با کنارگذاشتن این استاندارد دوگانه مضر، افراد می‌توانند سفر واقعی خودسازی رابه‌سوی الگوی الهی آغاز کنند.

63175

شرح کلام منسوب به حضرت عیسی(ع):

«يَا عَبِيدَ السَّوْءِ! تَلُومُونَ النَّاسَ عَلَى الظَّنِّ وَلَا تَلُومُونَ أَنْفُسَكُمْ عَلَى الْيَقِينِ»

ترجمه روان و دقیق:

«ای بندگان بدکار و پست!

شما مردم را به خاطرِ یک گمان و احتمالِ گناه سرزنش می‌کنید،

اما خودتان را به خاطرِ گناهانی که یقیناً و قطعاً مرتکب شده‌اید، سرزنش نمی‌کنید!»

شرح و توضیح

حضرت عیسی(ع) در این جملهٔ آتشین، یکی از بزرگ‌ترین بیماری‌های اخلاقی و روانی انسان را نشان می‌دهد:

۱. سوءظن شدید به دیگران

ما معمولاً دیگران را با بدترین احتمال قضاوت می‌کنیم:

• اگر کسی یک کلمه گفت، فوراً می‌گوییم قصدش توهین بود.
• اگر کسی پولی به دست آورد، می‌گوییم حتماً حرام است.
• اگر کسی یک بار غیبتش را شنیدیم، تا آخر عمر نسبت به او بدگمان هستیم.
  این‌ها همه بر اساس «ظن» و گمان است، نه یقین.

۲. تساهل و تسامح عجیب با خود

اما وقتی نوبت به خودمان می‌رسد همه ی کارهایمان را توجیه می کنیم:

• دروغ گفتیم → «مصلحت بود»
• غیبت کردیم → «حرف دلم بود»
• ربا خوردیم → «در این زمان چاره‌ای نیست»
• حق الناس بر گردنمان هست → «بعداً حل می‌کنم»
• نماز را سبک شمردیم → «خسته بودم»
  این‌ها همه «یقینی» و مسلّم است؛ خودمان می‌دانیم گناه کرده‌ایم، اما نه تنها خود را سرزنش نمی‌کنیم، بلکه توجیه هم می‌کنیم!

مثال‌های روزمره

• کسی در گروه واتساپی یک جملهٔ دوپهلوی فلان روحانی یا فلان فعال را می‌بیند و فوراً می‌گوید: «این مرتد شد! این منافق است!»
  اما خودش هر شب پای سریال و اینستاگرام تا صبح بیدار است و نماز صبحش قضا می‌شود، و هیچ‌گاه به خودش نمی‌گوید: «چرا این‌قدر غافلم؟»
• ما به خاطر یک شایعه، سال‌ها با برادر یا خواهر خود قهر می‌کنیم، اما گناهان یقینی خودمان (حسد، کینه، ترک واجب، ارتکاب حرام) را «کوچک» می‌پنداریم.

نتیجهٔ کلام حضرت عیسی(ع)

این جمله در حقیقت یک سیلی محکم به صورت «خودبرتربینی اخلاقی» ماست.

ما فکر می‌کنیم خیلی پاک و مقدسیم، چون دیگران را به سرعت محکوم می‌کنیم،

در حالی که اگر همان دقت و سخت‌گیری را نسبت به خودمان داشتیم، شاید یک لحظه آرام نمی‌گرفتیم از شرم گناهان یقینی خودمان.

امام سجاد (علیه السلام)هم همین معنا را دارد که فرمود:

  وَ رُوِيَ عَنْهُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ: لاَ تَعِبْ أَخَاكَ اَلْمُؤْمِنَ بِعَيْبٍ هُوَ فِيكَ حَتَّى تُصْلِحَهُ مِنْ نَفْسِكَ فَإِذَا أَصْلَحْتَهُ بَدَا لَكَ عَيْبٌ غَيْرُهُ وَ كَفَى بِالْمَرْءِ شُغُلاً بِنَفْسِهِ. أعلام الدین في صفات المؤمنین  ,  جلد۱ , صفحه۱۱۹

از برادر مؤمنت به خاطر عیبی که در خود توست، انتقاد مکن تا زمانی که خودت آن را اصلاح کنی، که اگر آن را اصلاح کنی، عیب دیگری برایت ظاهر می‌شود، و همین برای مشغول شدن انسان به خودش کافی است.

خلاصهٔ سخن مسیح(ع):

تا وقتی با دیگران با «ترازوی ظن» رفتار می‌کنی و با خودت با «ترازوی یقینِ گناه» رفتار نمی‌کنی،

تو بندهٔ بدکار و پست هستی، نه بندهٔ خدا.

این کلام، دعوت به یک انقلاب درونی است:

ترازو را اول روی خودت بگذار، آن‌قدر که اشک از چشمت بیاید؛

بعد اگر چیزی ماند، با هزار احتیاط و رفق و رحمت، دیگران را نصیحت کن.

ترجمه و شرح حدیث به فارسی:

این حدیث بر این نکته تأکید دارد که زمان دقیق روز قیامت، علمی است که منحصراً در اختیار خداوند است. واکنش شدید جبرائیل (ع) بر اهمیت عظیم و رازگونگی این رویداد تأکید می‌کند. پیام واضح است: انسان‌ها نباید نگران زمان دقیق آن باشند، بلکه باید بر آماده‌سازی روحی خود تمرکز کنند، زیرا قیامت به طور ناگهانی فرا خواهد رسید.

این حدیث که توسط امام جعفر صادق (ع) روایت شده است، تعامل مهمی را بین حضرت عیسی (ع) و فرشته جبرائیل (ع) در مورد زمان قیامت (یوم القیامه) بازگو می‌کند.

شرح حدیث:

پرسش: حضرت عیسی (ع) که غالباً به “روح خدا” ملقب است، از فرشته جبرائیل (ع) که به رساندن پیام‌های الهی مشهور است، در مورد زمان دقیق وقوع روز قیامت پرسید.

واکنش شدید جبرائیل: جبرائیل (ع) هنگام شنیدن این پرسش، واکنشی شدید از خود نشان داد. چنان با شدت به لرزه افتاد که از هوش رفت. این واکنش، سنگینی عظیم و ماهیت ناشناخته این دانش الهی را آشکار می‌کند. این امر تأکید می‌کند که حتی یک فرشته بزرگ که از بسیاری از اسرار الهی آگاه است، این اطلاعات خاص را نداشت.

پاسخ جبرائیل: هنگامی که جبرائیل (ع) به هوش آمد، با نقل آیه‌ای از قرآن کریم (۶:۶۳، و آیاتی مشابه مانند ۱۶:۷۷ و ۲۷:۶۵) به حضرت عیسی (ع) پاسخ داد: «و آنچه در آسمان‌ها و زمین است از آنِ اوست. و ساعت (قیامت) نمی‌آید مگر ناگهان.»

«کسی که مورد پرسش قرار گرفته، داناتر از سؤال‌کننده نیست»: این عبارت که به جبرائیل (ع) نسبت‌داده‌شده، از دیدگاه او تأکید می‌کند که هم او (کسی که پرسیده شده) و هم عیسی (ع) (کسی که پرسیده) به طور یکسان از زمان دقیق آن بی‌اطلاع هستند. این به معنای کم‌اهمیت دادن به مقام آن‌ها نیست، بلکه نشان می‌دهد که این دانش منحصراً نزد الله است.

«و آنچه در آسمان‌ها و زمین است از آنِ اوست»: این جمله قدرتمند، حاکمیت الله را تقویت می‌کند. ازآنجایی‌که او خالق و مالک تمام هستی است، زمان وقوع هر رویدادی در مخلوقات او، به‌ویژه اوج‌گرفتن همه چیز، صرفاً به اراده و دانش الهی او بستگی دارد.

«و ساعت (قیامت) نمی‌آید مگر ناگهان»: این بخش از پاسخ مستقیماً به پرسش “چه زمانی” پاسخ می‌دهد و ماهیت آن را بیان می‌کند - که به طور ناگهانی و بدون هشدار قبلی فرا خواهد رسید. این یک مضمون تکراری در متون اسلامی است که به‌عنوان یادآوری برای بشریت عمل می‌کند تا همیشه برای حسابرسی نهایی خود آماده باشند.

نکات کلیدی:

دانش انحصاری الله: این حدیث قویاً بیان می‌کند که زمان دقیق قیامت از جمله اسرار غیب است که فقط الله متعال از آن آگاه است. نه پیامبران و نه فرشتگان این دانش را ندارند.

فروتنی و عظمت: واکنش جبرائیل (ع) که با لرزش و بیهوشی همراه بود، عظمت و شکوه روز قیامت و احترام عمیقی را که حتی برجسته‌ترین مخلوقات در برابر قدرت و علم الله دارند، نشان می‌دهد.

دعوت به آمادگی: بیان اینکه قیامت “به طور ناگهانی” فرا خواهد رسید، دعوتی مستقیم به مؤمنان است تا زندگی خود را در حالتی از آمادگی دائمی برای حسابرسی سپری کنند و بر اعمال نیک و اطاعت از اوامر الهی تمرکز نمایند.

جایگاه پیامبران و فرشتگان: درحالی‌که آن‌ها پیامبران و فرستادگان منتخب و گرامی خداوند هستند، دانش آن‌ها محدود به فرمان الهی است که بر برتری مطلق علم خداوند تأکید می‌کند.

نکته ی پایانی

این حدیث یادآور اسرار الهی و اهمیت زندگی بر پایه ایمان و آمادگی است، نه اینکه خود را درگیر زمان دقیق رویدادهایی کنیم که صرفاً در دایره علم الهی قرار دارند

عیسی (علیه‌السلام) بر تفاوت مهم بین خواسته‌های دنیوی و دانش معنوی تأکید می‌کند. او صداقت کسی را که ادعا می‌کند دانش حقیقی دارد، اما زندگی مادی خود را بر زندگی ابدی آخرت خود ترجیح می‌دهد، زیر سؤال می‌برد. ایشان تأکید می‌کنند که دانش واقعی ریشه در درک هدف نهایی فرد و تلاش برای آنچه به نفع روح است، دارد، نه غرق‌شدن در لذت‌های زودگذر دنیوی که ممکن است منجر به آسیب شود.

۱. دانش حقیقی در اولویت‌دادن به زندگی اخروی نهفته است.

عیسی (علیه‌السلام) بین دانش سطحی و خرد حقیقی تمایز قائل می‌شود. کسی که صرفاً بر زندگی مادی خود تمرکز می‌کند و از رشد معنوی و آمادگی خود برای زندگی اخروی غافل می‌شود، نمی‌تواند دانشمند محسوب شود. دانش حقیقی شامل درک ماهیت گذرای این دنیا و اولویت‌دادن به موفقیت ابدی است.

۲. خطر مادی‌گرایی

این گفته کسانی را که غرق در عشق به دارایی‌ها، لذت‌ها و جاه‌طلبی‌های دنیوی هستند، مورد انتقاد قرار می‌دهد. این حدیث هشدار می‌دهد که تمرکز بیش از حد بر زندگی مادی می‌تواند عواقب مضری داشته باشد، زیرا فرد را از آنچه واقعاً به نفع روح است، یعنی ایمان، اعمال نیک و آمادگی برای آخرت، منحرف می‌کند.

 ۳. تعریف سود و زیان

عیسی (ع) ما را به چالش می‌کشد تا در مورد آنچه واقعاً به ما سود می‌رساند در مقابل آنچه به ما آسیب می‌رساند، تأمل کنیم. اغلب، چیزهای دنیوی که در کوتاه‌مدت مطلوب یا لذت‌بخش به نظر می‌رسند، می‌توانند به‌سلامت معنوی ما آسیب برسانند. سود واقعی در زندگی‌ای است که با هدایت خداوند همسو باشد و ما را برای زندگی ابدی آماده کند.

۴. منشاء ریاکاری تغایر در ارزش ها است.

این گفته نسبت به ریاکاری - تظاهر به دانش درحالی‌که در عمل زندگی‌ای مغایر با اصول معنوی داشته باشیم - هشدار می‌دهد. کسی که ادعا می‌کند اهمیت زندگی پس از مرگ را درک می‌کند؛ اما به‌گونه‌ای عمل می‌کند که دستاوردهای زودگذر دنیوی را در اولویت قرار می‌دهد، فقدان درک واقعی خود را آشکار می‌کند.

پیامدهای عملی:

۱. زندگی پس از مرگ را بر زندگی مادی اولویت دهید.

در مورد انتخاب‌های روزانه خود تأمل کنید و مطمئن شوید که آنها باهدف نهایی شما برای دستیابی به موفقیت در زندگی پس از مرگ همسو هستند. از غرق‌شدن در خواسته‌های مادی خودداری کنید و بر آنچه روح شما را پرورش می‌دهد و رابطه شما را باخدا تقویت می‌کند، تمرکز کنید.

۲. از امیال مضر دوری کنید

اعمال و امیال خود را بادقت ارزیابی کنید. از خود بپرسید که آیا آنها به‌سلامت معنوی بلندمدت شما سود می‌رسانند یا حواس‌پرتی‌های مضری هستند. سعی کنید انتخاب‌هایی داشته باشید که به‌جای رضایت موقت، به منافع ابدی منجر شوند.

۳. به دنبال دانش واقعی باشید.

 دانش واقعی فقط درک فکری نیست، بلکه خردی است که شخصیت شما را تغییر می‌دهد و اولویت‌های شما را هدایت می‌کند. دانشی را دنبال کنید که به شما کمک می‌کند، از نظر معنوی رشد کنید و زندگی هدفمندی داشته باشید.

۴. بین زندگی مادی و معنوی تعادل برقرار کنید.

درحالی‌که زندگی مادی برای بقاء ضروری است، اطمینان حاصل کنید که این زندگی دنیوی از اهداف معنوی شما پشتیبانی می‌کند و در همان راستا باشد، نه اینکه زندگی دنیوی کانون توجه شما بشود. از نعمت‌های دنیوی به‌عنوان ابزاری برای انجام کارهای نیک و رسیدن به قرب خدا استفاده کنید.

۵. از ریاکاری دوری کنید.

 سعی کنید اعمال خود را با باورهایتان همسو کنید. اگر ادعا می‌کنید که برای زندگی پس از مرگ ارزش قائل هستید، مطمئن شوید که سبک زندگی شما منعکس‌کننده این اولویت است. اخلاص را پرورش دهید و کسی نباشید که در ظاهر خرد را به تصویر می‌کشد؛ اما در باطن مادی‌گرایی را در اولویت قرار می‌دهد.

نتیجه‌گیری:

 سخنان حضرت عیسی (علیه‌السلام) یادآوری می‌کند که دنیای مادی گذرا است و ما باید زندگی پس از مرگ را در اولویت قرار دهیم. دانش واقعی صرفاً پردازش فکری نیست؛ بلکه دانش واقعی، توانایی تشخیص آنچه واقعاً برای روح مفید است از آنچه مضر است، می‌باشد. کسانی که زندگی دنیوی خود را بر زندگی ابدی خود اولویت می‌دهند، نمی‌توانند واقعاً خردمند تلقی شوند. این آموزه ما را به چالش می‌کشد تا در مورد اولویت‌های خود تأمل کنیم، به دنبال خرد واقعی باشیم و زندگی‌ای داشته باشیم که باهدف نهایی ما همسو باشد.

 

63173

شرح کلام منسوب به حضرت عیسی بن مریم(ع):

«كَيْفَ يَكُونُ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ مَنْ دُنْيَاهُ عِنْدَهُ آثَرُ مِنْ آخِرَتِهِ، وَهُوَ مُقْبِلٌ عَلَى دُنْيَاهُ، وَمَا يَضُرُّهُ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِمَّا يَنْفَعُهُ؟»

این کلام در منابع اسلامی (مانند تحف العقول، بحارالانوار ج۷۵ ص۳۶۲، مستدرک الوسائل ج۱۱ ص۱۹۳) از حضرت عیسی(ع) نقل شده و در میان عرفا و اخلاقیون بسیار مشهور است.

ترجمه روان و دقیق:

چگونه می‌تواند کسی از اهل علم و عالِم واقعی باشد در حالی که:

• دنیا نزد او محبوب‌تر و باارزش‌تر از آخرت است،
• تمام همّ و جهت‌گیری‌اش به سوی دنیاست،
• و آنچه به او زیان می‌رساند (گناه، حرام، شهرت، مالِ ناپاک، مقام) برایش دوست‌داشتنی‌تر است از چیزی که به او سود می‌رساند (تقوا، اخلاص، علم نافع، عمل صالح)؟

شرح و تبیین

حضرت عیسی(ع) در این جملهٔ کوتاه، سه نشانهٔ اصلی «عالم غیرربانی» یا «عالم دنیادوست» را برمی‌شمارد که در حقیقت، ضدّ عالم واقعی است:

1. ترجیح دنیا بر آخرت
   عالم واقعی، آخرتش را به هیچ قیمتی با دنیا عوض نمی‌کند. اما عالم دنیادوست، حتی اگر هزار آیه و حدیث درباره زهد بداند، در عمل دنیا را بر آخرت ترجیح می‌دهد.
2. اقبال کامل به دنیا
   تمام وقت و فکر و برنامه‌ریزی‌اش برای دنیاست: شهرت، صندلی، سخنرانی، عکس و فیلم، لایک و فالوور، پروژه‌های مالی، رقابت با هم‌ردیفان، حسادت علمی و… . آخرت در حاشیه است؛ شاید گاهی یک نماز و یک دعا، اما جهت اصلی قلبش دنیاست.
3. دوست داشتن ضرر به جای نفع
   بدترین نشانه: آنچه روح و آخرتش را تباه می‌کند (حسد، کبر، ریا، دروغ علمی، تملق، چاپلوسی، سکوت در برابر ظلم به خاطر منافع و…) برایش شیرین‌تر و دوست‌داشتنی‌تر است تا چیزی که واقعاً به درد آخرتش می‌خورد (توبه واقعی، دفاع از مظلوم حتی اگر ضرر مالی و مقامی داشته باشد، گفتن حقیقت حتی اگر فالوور کم کند).

مثال‌های امروزی

• استادی که حاضر است تز دانشجویش را با تقلب و سرقت علمی دفاع کند تا رزومه‌اش قوی شود، ولی حاضر نیست یک کلمه از مقاله‌اش را به نام دانشجو بزند.
• سخنرانی که برای پر شدن سالن و گرفتن عکس و کلیپ، حرف‌های عوام‌پسند و گاهی حتی خلاف واقع می‌زند، ولی اگر بگویند یک جلسه بدون هیچ عکس و فیلمی و فقط برای خدا سخنرانی کن، نمی‌آید.
• کسی که هزاران کتاب خوانده و درس خارج رفته، اما اگر مقام و پول و شهرت در میان باشد، عقیده و نظرش را تغییر می‌دهد.

نتیجهٔ کلام حضرت عیسی(ع)

علم بدون زهد و اخلاص، نه تنها نافع نیست، بلکه «عالم دنیادوست» از همه خطرناک‌تر است؛ چون هم خودش گمراه است و هم دیگران را گمراه می‌کند.

امام صادق(ع) فرمود: «إِذَا رَأَيْتُمُ الْعَالِمَ مُحِبّاً لِلدُّنْيَا فَاتَّهِمُوهُ عَلَى دِينِكُمْ»

(وقتی دیدید عالمی عاشق دنیاست، به دین‌تان از او بدگمان باشید).

این کلام حضرت عیسی(ع) در حقیقت یک آینه است؛ هر کس خود را در آن ببیند، می‌فهمد واقعاً «عالم» است یا فقط «حامل علم» و «مدعی علم».

خلاصهٔ سخن مسیح(ع):

عالم واقعی کسی است که آخرت را بر دنیا، و نفع ابدی را بر ضرر زودگذر ترجیح می‌دهد.

کسی که برعکس این است، هرچند کوهی از کتاب خوانده باشد، از اهل علم نیست؛ از اهل غرور و غفلت است.

این حدیث دستورالعمل ارزشمندی در مورد چگونگی برخورد با اطلاعات و آموزه‌ها ارائه می‌دهد. این حدیث پیشنهاد می‌کند که ما آنچه گفته می‌شود را بر اساس شایستگی‌های آن ارزیابی کنیم، نه اینکه صرفاً به گوینده تکیه کنیم. ما همیشه باید تیزبین باشیم و درستی یا نادرستی هر سخنی را، صرف‌نظر از اینکه چه کسی آن را می‌گوید، به طور انتقادی ارزیابی کنیم.

حدیث:

"عیسی (ع) فرمود: "حق را از اهل باطل بگیرید و باطل را از اهل حق نگیرید. نسبت به گفتار انتقاد داشته باشید، یعنی سخن سنج باشید."

تفسیر:

این گفته که به حضرت عیسی (ع) نسبت‌داده‌شده است، راهنمایی‌های عمیقی در مورد تشخیص فکری و معنوی ارائه می‌دهد. این گفته بر اهمیت جستجوی حقیقت، اجتناب از دروغ و ارزیابی انتقادی همه اشکال گفتار و ارتباط تأکید می‌کند. این گفته، حکمتی جاودانه در مورد چگونگی پیمایش در جهانی که در آن حقیقت و دروغ اغلب در هم تنیده‌اند، ارائه می‌دهد و افراد را ملزم به پرورش فروتنی و تفکر انتقادی می‌کند.

۱. "حقیقت را و لو از اهل باطل بگیرید... "

این بخش از این گفته ما را به چالش می‌کشد تا جهانی بودن و استقلال حقیقت را از شخصیت یا شهرت فرد گوینده آن تشخیص دهیم.

حقیقت مطلق است؛ صرف‌نظر از اینکه چه کسی آن را بیان می‌کند، معتبر و مفید باقی می‌ماند. حتی افرادی که عموماً با دروغ یا باشخصیت یا شهرت ناقص مرتبط هستند، ممکن است گاهی اوقات جنبه‌هایی از حقیقت را بیان کنند. وظیفه ما این است که حقیقت را بدون توجه به منبع آن تشخیص داده و بپذیریم.

غلبه بر تعصب مهم است؛ زیرا انسان‌ها اغلب ایده‌ها یا اظهارات را بر اساس هویت گوینده رد می‌کنند، نه بر اساس خود محتوا. حضرت عیسی (ع) به ما می‌آموزد که بر این تعصب غلبه کنیم و بر پیام تمرکز کنیم، نه بر فرستندهٔ پیام.

استخراج خوبی: این امر نیازمند بصیرت و خرد است. حتی در دریایی از خطاها یا منفی‌نگری، ممکن است هسته‌هایی از حقیقت وجود داشته باشد که بتوانیم از آنها بهره‌مند شویم. توانایی شناسایی این حقایق بدون تأثیرپذیری از دروغ‌های پیرامون، مهارتی کلیدی برای کسانی است که برای درستکاری و فهم تلاش می‌کنند.

۲. "... و از اهل حق، دروغ نپذیرید."

این بخش از حدیث اذعان می‌کند که حتی کسانی که عموماً درستکار، راست‌گو و قابل‌اعتماد هستند نیز می‌توانند اشتباه کنند.

اجتناب از اعتماد کورکورانه:

 اگرچه اعتماد به افراد راست‌گو طبیعی است، این حدیث به ما یادآوری می‌کند که حقیقت همیشه باید به طور مستقل تأیید شود. اعتماد کورکورانه می‌تواند منجر به پذیرش سهوی دروغ، حتی از افراد خیرخواه، شود.

ارزیابی انتقادی:

 همان‌طور که ما را به پذیرش حقیقت از منابع غیرمنتظره تشویق می‌کنند، از پذیرش دروغ، حتی زمانی که از افرادی که تحسینشان می‌کنیم و آنها را قبول داریم،اجتناب کنیم. این شیوه تضمین می‌کند که وفاداری ما به خود حقیقت است و نه به شخصیت‌ها یا گروه‌ها.

۳. "منتقد گفتار باشید."

بخش پایانی این حدیث با ترغیب ما به توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی و تشخیص در همه اشکال گفتار، آموزه‌های قبلی را به هم پیوند می‌دهد.

تفکر انتقادی:

 حضرت عیسی (ع) بر اهمیت شنوندگان و متفکران فعال‌بودن به‌جای دریافت‌کنندگان منفعل اطلاعات تأکید می‌کند. "منتقد گفتار" بودن به معنای تجزیه‌وتحلیل، پرسش و ارزیابی محتوای همه ارتباطات برای تعیین صحت و سودمندی آن است.

سخن به‌عنوان یک ابزار:

کلمات قدرت عظیمی در تأثیرگذاری بر ذهن، شکل‌دهی باورها و هدایت اعمال دارند؛ بنابراین، ارزیابی دقیق آنچه می‌شنویم یا می‌خوانیم ضروری است تا اطمینان حاصل شود که حقیقت را پذیرفته و باطل را رد می‌کنیم.

مسئولیت فکری:

 این حدیث مسئولیت ما را در محافظت از خود در برابر اطلاعات نادرست، فریب و دستیاری به ما یادآوری می‌کند. این حدیث خواستار هوشیاری فکری و صداقت معنوی است تا اطمینان حاصل شود که باورها و اعمال ما با آنچه درست و عادلانه است همسو هستند.

درس‌ها و کاربردهای کلیدی:

این حدیث حاوی حکمت جاودانه‌ای است که در دنیای مدرن، جایی که اطلاعات فراوان اغلب با باطل آمیخته است، بسیار مرتبط باقی می‌ماند. این به ما می‌آموزد:

حقیقت جهانی است.

ما باید مایل به پذیرش باشیم حقیقت را، صرف‌نظر از اینکه از کجا می‌آید - حتی اگر از کسی باشد که ما از او خوشمان نمی‌آید یا به او اعتماد نداریم.

از وفاداری کورکورانه پرهیز کنید.

 حتی افراد یا گروه‌های قابل‌اعتماد هم می‌توانند اشتباه کنند. ما باید همه ادعاها و اظهارات را به طور انتقادی ارزیابی کنیم و حقیقت را بر شخصیت‌ها یا وابستگی‌ها اولویت دهیم.

قدرت تشخیص خود را پرورش دهید.

 توانایی ارزیابی انتقادی گفتار برای پیمایش در جهانی پر از اطلاعات، نظرات و ایدئولوژی‌های متناقض ضروری است.

فروتنی را حفظ کنید: این حدیث ما را تشویق می‌کند که در جستجوی حقیقت فروتن باشیم و بدانیم که ممکن است از منابع غیرمنتظره‌ای سرچشمه بگیرد و حتی کسانی که ما آنها را تحسین می‌کنیم نیز می‌توانند اشتباه کنند.

دارای تفکری باز و درعین‌حال محتاط باشید:

تعادل کلید اصلی است. درحالی‌که باید پذیرای پذیرش حقیقت از همه منابع باشیم، باید مراقب باشیم که از دروغ، حتی از کسانی که به آنها اعتماد داریم، اجتناب کنیم.

نتیجه‌گیری:

حضرت عیسی (علیه‌السلام) چارچوبی قدرتمند برای تشخیص فکری و معنوی فراهم می‌کند. این حدیث ما را به چالش می‌کشد تا از قضاوت‌های سطحی فراتر برویم و بر جوهره حقیقت و دروغ تمرکز کنیم. این حدیث ما را به جستجو فرامی‌خواند. ما باید از حقیقت، صرف‌نظر از منبع آن، آگاه باشیم و تمام گفتارها را به طور انتقادی ارزیابی کنیم تا مطمئن شویم که خود را با آنچه درست و سودمند است، همسو می‌کنیم. با انجام این کار، ما به افرادی تبدیل می‌شویم که هم از نظر فکری هوشیار و هم از نظر معنوی صادق هستند و حقیقت را بالاتر از هر چیز دیگری در اولویت قرار می‌دهند.

شرح حدیث

این گفتار عمیق که از حضرت عیسی‌ (علیه‌السلام) نقل شده، حقیقتِ دانش راستین و قدرت دگرگون‌ساز آن را دربرمی‌گیرد. در این سخن، پیوند میان دانستن، عمل کردن و آموزش دادن برجسته شده است. حدیث یادآور می‌شود که کسانی که دانش می‌آموزند، بر پایه‌ی آن رفتار می‌کنند و سپس آن را به دیگران می‌آموزند، در برترین مراتب هستی مورد تکریم و ارج الهی قرار می‌گیرند.

۱. اهمیت دانش

پایه و اساس عمل

حدیث با تأکید بر جایگاه دانش آغاز می‌شود. دانش، بنیان همه‌ی اعمال است. تنها دانستن کافی نیست؛ باید پیامدها و مسئولیت‌های آن را نیز درک کرد. در این معنا، دانش تنها به آگاهی ذهنی محدود نمی‌شود، بلکه شامل حقیقت‌های معنوی و خرد عملی است که انسان را به سوی زندگی درست و شایسته هدایت می‌کند.

۲. عمل به دانش

پیوند نظر و عمل

بخش دوم حدیث، بر ضرورت به‌کار بستن دانسته‌ها تأکید دارد. پیوند دادن دانش با عمل، جوهره‌ی رشد انسانی است؛ زیرا دانشی که به عمل نینجامد، ناقص است و ممکن است انسان را دچار غرور یا سستی سازد.

قدرت دگرگون‌کننده‌ی عمل

هنگامی که انسان دانش خود را در عمل به‌کار گیرد، هم خود بهره‌مند می‌شود و هم به جامعه‌ی خویش سود می‌رساند. رفتارهایی که بر پایه‌ی آگاهی استوارند، فضیلت‌هایی همچون رحمت، عدالت و فروتنی را پرورش می‌دهند و ارزش‌های حقیقی دانش را در زندگی متجلی می‌سازند.

مسئولیت اخلاقی

عمل بر اساس دانش، با مسئولیت اخلاقی همراه است. این یعنی زیستن مطابق با حقیقت‌هایی که انسان آموخته و تجسم بخشیدن به آن‌ها در رفتار روزمره. چنین پایبندی‌ای است که یک فردِ دانا را از کسی که صرفاً دانش‌انباشته است، متمایز می‌سازد.

۳. آموزش دانش

به‌اشتراک‌گذاری حکمت

بخش سوم حدیث، بر اهمیت آموزش تأکید دارد. انتقال دانش، اثر آن را چندبرابر می‌کند و زمینه‌ می‌سازد تا در دل جامعه طنین‌افکن شود. آموزش، خدمتی الهی است که سبب رشد و روشنایی در دیگران می‌گردد.

میراث دانایی

با آموزش دادن، انسان در ایجاد میراثی از خرد سهیم می‌شود که از عمر او فراتر می‌رود. این کار سبب حفظ و گسترش دانش می‌شود و موجی از فهم و رشد اخلاقی را در جامعه پدید می‌آورد.

پاداش الهی

بر اساس این حدیث، آموزگارانِ دانایی نزد پروردگار جایگاهی والا دارند. این تکریم الهی بیانگر آن است که به‌اشتراک‌گذاشتن دانش، راهی برای تعالی روح و نزدیک‌شدن به مقام قرب الهی است.

نتیجه‌گیری

این سخن از حضرت عیسی‌ (علیه‌السلام) یادآور پیوند عمیق میان دانش، عمل و آموزش است. انسان را فرا می‌خواند تا دانش بجوید، آن را در رفتار خود مجسم کند و سپس به دیگران منتقل نماید. وعده‌ی «تکریم در بلندترین آسمان‌ها» بیانگر ارزش معنوی و روحانی این مسیر است.

در جهانی که اغلب شیفته‌ی موفقیت‌های مادی و دستاوردهای سطحی است، این حدیث دعوتی است به تأملی ژرف‌تر درباره‌ی معنای زندگی هدفمند و اثرگذار. هر کس با پایبندی به اصول دانستن، عمل‌کردن و آموزش‌دادن می‌تواند خود را تعالی بخشد، جامعه‌ای آگاه‌تر و مهربان‌تر بسازد، و در نهایت، جایگاهی ارجمند در پیشگاه الهی بیابد.

شرح دوم

متن حدیث

قَالَ عِيسَى عَلَيْهِ السَّلاَمُ:
«مَنْ عَلِمَ وَ عَمِلَ وَ عَلَّمَ عُدَّ فِي الْمَلَكُوتِ الْأَعْظَمِ عَظِيماً»

ترجمه روان

حضرت عیسی علیه‌السلام فرمود:
«هرکس دانش آموخت، به آن عمل کرد و سپس آن را به دیگران آموخت، در عالم ملکوت اعلیٰ (جهان غیب و فرشتگان) از بزرگان و اعیان شمرده می‌شود.»

شرح کوتاه و ژرف

این کلام یکی از زیباترین و بلندمرتبه‌ترین وعده‌های الهی است که از زبان حضرت عیسی علیه‌السلام نقل شده و دقیقاً همان چیزی است که در حدیث معروف نبوی هم آمده:
«خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَعَلَّمَهُ» و «العلماء ورثة الأنبياء».

حضرت عیسی علیه‌السلام در این کلام سه پله طلایی را نشان می‌دهد که انسان را از خاک به عرش می‌رساند:

1. عَلِمَ: علم واقعی گرفت (نه فقط حفظ کردن، بلکه فهمید و باور کرد).
2. عَمِلَ: آن را در زندگی خودش پیاده کرد (عمل صالح، تقوا، اخلاق، صداقت در رفتار).
3. عَلَّمَ: بعد از اینکه خودش عالمِ عامل شد، علم نافع را به دیگران منتقل کرد، بدون منت، بدون چشمداشت، فقط برای خدا.

کسی که این سه مرحله را طی کند، در دفتر ملکوت اعلیٰ دیگر به نام «فلان بن فلان» ثبت نمی‌شود؛ بلکه جزو «عُظَمَاء» (بزرگان و سرآمدان عالم غیب) محسوب می‌شود؛ یعنی در همان صف و مرتبتی قرار می‌گیرد که فرشتگان مقرب و اولیاء بزرگ الهی هستند.

امام صادق علیه‌السلام نیز فرمود:

"إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ ثُلِمَ فِی الْإِسْلَامِ ثُلْمَةٌ لَا یَسُدُّهَا شَیْءٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ"

(وقتی عالمی بمیرد، در اسلام شکافی ایجاد می‌شود که تا قیامت پر نمی‌شود.)

نتیجه عملی

اگر امروز معلم، استاد، طلبه، دانشجو، پدر، مادر، یا حتی یک جوان در فضای مجازی هستی و دانش دینی یا نافع را با عمل خودت همراه کردی و بعد به دیگران یاد دادی، بدان که نام تو در بهشت و در عالم ملکوت جزو «بزرگان» نوشته شده است؛ نه جزو افراد معمولی.

خلاصه کلام عیسی علیه‌السلام:
علم + عمل + تعلیم = عظمت ابدی در ملکوت اعلیٰ.

شرح حدیث:
عیسی‌بن‌مریم (ع) فرمود: «حقیقتی را برای شما آشکار می‌کنم: همان‌گونه که بیمار با آنکه غذاهای لذیذ را می‌بیند، به‌سبب درد خود نمی‌تواند از آن لذت ببرد، انسان دنیادوست نیز به‌سبب علاقه‌اش به مال، شیرینی عبادت را نمی‌چشد.»
مقدمه: این سخن ژرف از حضرت عیسی‌(ع) تمثیلی زیبا به کار می‌برد تا نشان دهد دلبستگی افراطی به دنیا چگونه انسان را از لذت حقیقی عبادت و پیوند معنوی با خدا بازمی‌دارد. همان‌گونه که درد جسم مانع چشیدن طعم غذا می‌شود، بیماری روحیِ ناشی از دلبستگی به دنیا نیز مانع چشیدن لذت بندگی است.
۱. تمثیل بیمار و غذای لذیذ

حضرت عیسی‌(ع) انسان را به بیماری تشبیه می‌کند که با وجود دیدن غذاهای خوش‌طعم، از درد رنج می‌برد و نمی‌تواند از آنها بهره‌مند شود. درد جسم مانع لذت بردن از غذاست، همان‌گونه که بیماری دل – که همان وابستگی به لذت‌ها و مال دنیاست – مانع چشیدن شیرینی عبادت می‌شود. این تشبیه، پیوند میان جسم و روح را یادآور می‌شود: هرگاه روح درگیر حرص، شهوت و دلبستگی به دنیا گردد، از درک لذت‌های پاک و پایدارِ بندگی و حضور الهی محروم می‌ماند.
۲. انسان دنیادوست

در این حدیث، «صاحب دنیا» همان کسی است که دلش بیش از اندازه به مال و مظاهر زودگذر دنیا وابسته است. چنین وابستگی‌ای، نوعی بیماری قلبیِ روحی ایجاد می‌کند که انسان را از درک زیبایی عبادت بازمی‌دارد. دنیادوست ممکن است در ظاهر عبادت کند، اما ذهن و دلش درگیر دنیا و دغدغه‌های آن است؛ به همین سبب، از آرامش و شیرینی حضور در پیشگاه خدا بی‌بهره می‌ماند. لذت‌های دنیا، شیرینی دروغینی دارند که چشیدن شیرینی واقعی عبادت را از انسان می‌گیرند. دلِ آلوده به دنیا دیگر ظرفیت چشیدن لذت‌های معنوی را ندارد.
۳. شیرینی عبادت 

شیرینی عبادت همان احساس آرامش، رضایت و لذت روحی است که از ارتباط صادقانه با خداوند حاصل می‌شود. این لذت، نصیب کسانی می‌گردد که با خلوص نیت، تواضع و عشق الهی عبادت می‌کنند. قلبی که با حرص و دلبستگی‌های مادی سنگین شده، نمی‌تواند این شیرینی را بچشد. همان‌گونه که بدن بیمار اشتها ندارد، دل بیمار نیز از عبادت بهره نمی‌برد. برای رسیدن به شیرینی عبادت، باید رابطه با خدا را بر همه امور دنیا مقدم داشت؛ نه با ترک دنیا، بلکه با مهار وابستگی به آن.
۴. دعوت به سلامت روح

حدیث در واقع دعوتی است به درمان دل و بازگشت به سلامت روح. دلبستگی افراطی به دنیا دل را بیمار می‌کند و درمانش در پاک‌سازی درون از حرص، خودخواهی و غفلت است. عیسی‌(ع) ما را به «زهد آگاهانه» فرا می‌خواند؛ یعنی در دنیا زیستن، اما اسیر آن نشدن. همان‌گونه که بیمار پس از بهبود دوباره طعم غذا را درمی‌یابد، انسان نیز پس از پالایش دل از آلودگی‌های دنیا، شیرینی عبادت را بازمی‌یابد. این مسیر، نیازمند مجاهده، مراقبه و رشد معنوی است.
نتیجه‌گیری:

این گفتار الهام‌بخش حضرت عیسی‌(ع) یادآور می‌شود که سلامت روح و پاکی دل، شرط درک لذت بندگی است. تا دل در گرو دنیا باشد، عبادت تنها حرکتی ظاهری است. اما هنگامی که انسان دل را از وابستگی‌ها رها کند و محبت الهی را جایگزین آن سازد، عبادت به منبعی از آرامش و شادی درونی تبدیل می‌شود. پیام این حدیث آن است که خوشبختی واقعی در لذت‌های زودگذر دنیا نیست، بلکه در طعم شیرین و ماندگارِ بندگی خداست. 

 

متن حدیث

قَالَ عِيسَى عَلَيْهِ السَّلاَمُ:
«بِحَقٍّ أَقُولُ لَكُمْ: كَمَا يَنْظُرُ الْمَرِيضُ إِلَى الطَّعَامِ فَلاَ يَلْتَذُّ بِهِ مِنْ شِدَّةِ الْوَجَعِ،
كَذَلِكَ صَاحِبُ الدُّنْيَا لاَ يَلْتَذُّ بِالْعِبَادَةِ وَلاَ يَجِدُ حَلاَوَتَهَا مَعَ مَا يَجِدُهُ مِنْ حَلاَوَةِ الدُّنْيَا»

ترجمه روان و دقیق

حضرت عیسی علیه‌السلام فرمود:
«به حق به شما می‌گویم: همان‌گونه که بیمارِ سخت‌درمان به غذا نگاه می‌کند اما به خاطر شدت درد، هیچ لذتی از آن نمی‌برد،
همین‌طور انسان دنیا‌پرست هم به عبادت نگاه می‌کند، نماز می‌خواند، روزه می‌گیرد، اما هیچ لذت و شیرینی‌ای از عبادت نمی‌چشد؛ چون تمام وجودش پر شده از شیرینیِ دروغین دنیا.»

شرح عمیق و کاربردی

این کلام یکی از دقیق‌ترین تشخیص‌های معنوی حضرت عیسی علیه‌السلام است. ایشان با یک مثال حسی و ملموس، بیماری روحیِ «حبّ دنیا» را توصیف می‌کنند:

• وقتی کسی تبِ دنیا دارد (حرص مال، مقام، شهرت، شهوت، راحت‌طلبی)، ذائقه اش تلخ می‌شود.
• همان‌طور که بیمارِ دچار تبِ شدید، حتی شیرین‌ترین غذا را هم تلخ و بی‌مزه می‌یابد، دلِ عاشق دنیا هم شیرینیِ مناجات، گریه در سحر، سجده طولانی، ذکر خدا و حتی خواندن قرآن را حس نمی‌کند.
• برای او نماز فقط یک «تکلیف سنگین»، روزه فقط «گرسنگی»، و حج فقط «سفر خسته‌کننده» است.
• چرا؟ چون ذائقه تغییر کرده و دلش پر از طعم دنیا شده؛ دیگر جایی برای طعم بهشت باقی نمانده.

از پیامبر اکرم هم مشابه همین مطلب نقل شده است

 عنه صلى الله عليه و آله : مالي لا أرى علَيكُم حَلاوَةَ العِبادَةِ ؟! قالوا : و ما حَلاوَةُ العِبادَةِ ؟ قالَ : التَّواضُعُ .[تنبيه الخواطر : 1/201.]

تنبيه الخواطر : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: چه شده است كه حلاوت عبادت را در شما نمى بينم؟! عرض كردند: حلاوت عبادت چيست؟ فرمود: فروتنى.

نتیجه عملی

اگر نمازت، دعایت، قرآن خواندنت بی‌مزه و سنگین شده، بدان که «تبِ دنیا» داری.

اگر فروتنى و تواضع که نتیجه عملی عبادت است در تو ایجاد نشده است بدان حلاوت عبادت را درک نکرده ای.
درمانش یک چیز است: کم کردن از دنیا (مال، توجه به ظاهر، حرص، مقایسه با دیگران) تا دل خالی شود و دوباره طعم خدا برگردد.

همان‌طور که مریض باید داروهای تلخ بخورد تا تبش بیفتد و دوباره طعم غذا را بچشد، دلِ ما هم باید گاهی تلخیِ ترک دنیا را بچشد تا دوباره شیرینیِ «یا الله» را حس کند.

خلاصه کلام عیسی علیه‌السلام:
تا وقتی دلت پر از طعم دنیاست، هرگز طعم خدا را نخواهی چشید.

خداوندا حب دنیا را از دل ما خارج کن و حلاوت و شیرینی عبادت را در دل ما قرار بده! الهی آمین!